پرسش:

چگونه میتوان بر شیطان غلبه پیدا کرد؟

پاسخ:

برای غلبه بر شیطان راههای زیادی وجود دارد که به برخی از این راهها اشاره می شود.
1. یکی از بهترین راههای مقابله پیروزمندانه با شیطان این است که انسان همیشه به یاد خدا باشد و هیچگاه و در هیچ شرایطی خدا را فراموش نکند و او را در همه حال بر خود ناظر و در همه جا حاضر ببیند. هرگاه انسان همواره به یاد خدا باشد، قلب او نورانی میگردد و شیطان که همانند شب پره، (خفاش) همواره در تاریکی قدرت پرواز دارد و همیشه از نور وحشت دارد، از او فرار میکند. لذا در برخی از احادیث از رسول خدا _ صلّی الله علیه و آله _ نقل شده که فرمود: شیطان وقتی میخواهد پا بر قلب انسان بگذارد، اگر آن فرد خدا را یاد کند و به یاد خدا باشد، شیطان بلافاصله خود را کنار میکشد، وقتی انسان دوباره از یاد خدا غافل شد، شیطان دوباره به سراغ او میآید.⁽¹⁾ از این روایت به خوبی معلوم میشود که یاد خدا، بهترین راه نجات از شرّ شیطان است.
2. مثل شیطان، مثل مگس است. می دانیم که هر اندازه بدن و اعضای بدن و محیط زندگی انسان، به ناپاکی آلوده باشد، و بهداشت محیط مراعات نشود، مگس بیشتر هجوم میآورد و باعث ایجاد امراض گوناگون، برای انسان میشود. و در مقابل، هر چقدر بهداشت، بیشتر مراعات شود و بدن و محیط زندگی تمیزتر باشد، اذیت و آزار پشه و مگس کمتر است.
شیطان نیز چنین است. هر اندازه روح و جان انسان آلودهتر باشد، شیطان بیشتر تلاش میکند تا از آلودگی روح انسان استفاده کرده و امراض گوناگون نفسانی را برای انسان به وجود آورد و در مقابل، روح انسان، هر اندازه پاکیزهتر باشد، در برابر شرارتهای شیطان، بیشتر میتواند مقاومت کند. بنابراین یکی از بهترین راههای غلبه بر شیطان، پاکیزه نگاه داشتن روح است و اخلاص، یکی از راههای تأمین طهارت روح انسان است و چون شیطان خود اعتراف کرده که بر افراد خالص نمیتواند نفوذ کند، لذا در قرآن کریم از شیطان چنین نقل شده است: فبعزتک لاغوینّهم اجمعین ـ الا عبادک منهم المخلصین⁽²⁾ یعنی به عزت تو سوگند میخورم که البته همه را گمراه میکنم، جز بندگان پاک شده و خالص شدة تو را .
از این آیه به خوبی معلوم میشود که از راه کسب اخلاص، انسان می تواند به شیطان غلبه کند. لذا عارف بزرگ، حضرت امام خمینی نیز در این باره میگوید: شیطان، سگ درگاه خداست. اگر کسی با خدا آشنا باشد، به او عوعو نکند و او را اذیت نکند، پس اگر دیدی شیطان با تو سروکار دارد، بدان کارهایت از روی اخلاص نیست و برای خدا نیست.⁽³⁾
3. یکی از راههای غلبه بر شیطان آن است که انسان تلاش کند، آنچه را او وسوسه میکند و به انسان القاء میکند، توجه ننماید و به آن عمل نکند، در این هنگام به تدریج شیطان از او دست برمیدارد و متوجه میشود که دیگر قدرت نفوذ در آن شخص را ندارد. امام خمینی با استناد به روایات متعدد در این باره میگوید: البته وقتی مدتی مخالفت او را (شیطان را) کردی و اعتنای به وسواس او نکردی، طمعش از تو بریده میشود و حالت ثبات و طمأنینه نفس عود میکند، ولی در خلال این مخالفت، تضرع و زاری به درگاه حق تعالی کن و از شر آن ملعون و شر نفس، به آن ذات مقدس پناه ببر و استعاذه نما به ذات مقدس، البته دستگیری از تو میفرماید. چنانچه در اولیاء بدین معنا اشاره شده است.⁽⁴⁾
4. همان طوری که در جهاد اصغر، در میدان نبرد، یک سرباز، باید همواره در حال آماده باش کامل باشد و اگر لحظه ای غفلت و سهل انگاری کند، به دست دشمن اسیر شده و از پای در میآید، در میدان جهاد اکبر (رزم با شیطان) نیز، انسان باید همواره در حال آماده باش قرار داشته باشد و اگر لحظه ای غفلت کند، مورد هجوم شیطان قرار گرفته و به دست او اسیر میگردد. بنابراین یکی از راههای غلبه بر شیطان آن است که انسان، از غفلت دوری کند و همواره بکوشد،کاری نکند که زمینه را برای حمله شیطان فراهم سازد. و در حال نبرد و مقاومت مستمر باشد.
5. یکی از بهترین راههای غلبه بر شیطان آن است که انسان، به قرآن و ادعیه روی آورد و همیشه با آن مأنوس باشد و برخی از دعاهایی را که در مفاتیح آمده بخواند. شهید مطهری در این باره میگوید: یکی از راهها، خود عمل و عبادت است. مخصوصاً زیاد قرآن بخواند و ذکر خداوند بگوید. این ذکرها مفید است: (لا حول و لا قوة الا بالله)، (توکلت علی الحی الّذی لا یموت والحمد لله الّذی لم یتخد صاحبة و لا ولداً و لم یکن له شریک فی الملک و لم یکن له ولی من الذّل و کبّره تکبیراً‌).
به هرحال انسان اگر با قلب و روح خود زیاد به یاد خدا باشد، وسوسه های شیطانی زایل میشود.⁽⁵⁾

پاورقی:

امام على علیه السلام :
شیطان با انسان همراه است
و معصیت را در نظرش مى آراید تا مرتکب آن شود،
و او را به توبه کردن امیدوار مى سازد تا آن را به تأخیر اندازد

پرسش:
بنده خیلی سعی می‌کنم واجبات و محرمات الهی را رعایت کنم، اما مدتی است حس می‌کنم خیلی توفیقات از من سلب شده است، مثل مجالس روضة امام حسین و ... و دیگر مثل گذشته حال مناجات را ندارم، این موضوع به شدّت مرا آزار می‌دهد و از این که نمازهایم بی‌روح شده خسته شده‌ام لطفاً مرا راهنمایی کنید که چگونه این حالات را برطرف نمایم و عشق به مناجات را در دل خودم تقویت نمایم؟
پاسخ:
نظر شما را به مطالب زیر جلب می‌نمایم.
1. اگر فقط گاهی نشاط در عبادت دارید، خیلی نگران نباشید چرا که نشاط دائمی مختصّ ائمة اطهار ـ علیهم السّلام ـ و اولیای الهی است. چنان که در روایتی امام عسگری ـ علیه السّلام ـ فرمودند: هنگامی که قلوب نشاط دارد به آنها امانت بسپارید، و وقتی که گریزانند آنها را واگذارید.
البته با برنامه‌ریزی و مجاهده می‌توان به درجات بالایی دست پیدا کرد، ولی به هر حال نباید بیش از ظرفیت نفس، به آن فشار آورد، مخصوصاً در ایام جوانی و در ابتدای راه، که این جامع ترین ملاک و معیار است. پس انسان باید مانند یک پزشک نبض معنوی خود را بگیرد و با توجّه به تفاوت‌های فردی، شغلی، خانوادگی و نیازهای طبیعی و غریزی تصمیم بگیرد. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ به کسانی که همسر را بر خود حرام کرده بودند و روزها روزه بودند و شب‌ها نمی‌خوابیدند، فرمودند: همانا کسی که از این کارها اعراض کند از من نیست. خدا در قرآن می‌فرماید:«لا تُحَرِّموا طَیِّباتِ ما احلّ اللهُ لکم ...» یعنی آنچه را که خدا بر شما حلال فرموده حرام نکنید ...»
حضرت امام خمینی ـ رحمة الله علیه ـ در کتاب آداب الصلوة سخت‌گیری زیاد را موجب انزجار و تنفّر نفس می‌دانند. البته بدیهی است که اگر نفس انسان ظرفیت داشته باشد نباید سهل‌انگاری کرد که در روایت هم داریم که بهترین اعمال آن است که خود را بر آن وادار کنی.
در روایتی پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ به حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: این دین، دین استوار و محکمی است از این رو با رفق و نرمی در آن سیر کن و عبادت خدا را برای خودت ناخوشایند مکن، که افراط کار نه مرکب خود را سالم باقی می‌گذارد و نه راه را طی می‌کند.
رهرو آن نیست که گهی تند و گهی خسته رود
رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود ادامه مطلب...